Байгаль дээр организм дангаараа оршдоггүй, харин олон зүйлийн бусад организмуудын матрикс харилцаанд оршдог. Ихэнх зүйлүүдэд тухайн газар нутагт орших өөр зүйлийн организм ямар нэг нөлөө үзүүлдэггүй боловч зарим тохиолдолд хоёр, эсвэл хэд хэдэн зүйлүүд хоорондоо харилцан үйлчлэлцэнэ. Энэхүү харилцааны нотолгоо бол илэрхий нэг зүйлийн популяци өөр зүйлийн популяцийн бодгаль байгаа, үгүйгээс хамааран өөрчлөгддөг.

Популяци хоорондын харилцан үйлчлэлийг тэдгээр харилцан үйлчлэлийн механизм дээр, эсвэл харилцан үйлчлэлийн үр дагавар дээр нь үндэслэн ангилж болно (Abrams 1987). Экологичид энэ хоёр ангиллын аль алиныг нь хэрэглэдэг ч ихэнхдээ хоршуулан хэрэглэдэг. Харилцан үйлчлэлийн механизм дээр үндэслэсэн ангилал дээр бид өөр зүйлийн бодгалиудын хоорондын харилцан үйлчлэлийн зургаан хэлбэрийг тодорхойлж болно.

• Өрсөлдөөн: Хоёр зүйл нэгэн хязгаарлагдмал нөөцийг ашиглах, эсвэл энэ нөөцийн төлөө өрсөлдөх, ингэснээр хоёулаа хохирол амсах.
• Махчлал: Нэг зүйлийн амьтан хоёр дахь зүйлийн амьтныг бүхэлд, нь эсвэл түүний биеийн хэсгийг идэх.
• Ургамал идэшлэлт: Нэг зүйлийн амьтан ургамлыг бүхэлд нь, эсвэл түүний биеийн хэсгийг идэх.
• Шимэгчлэл: Хоёр зүйл шимэгч нь эзэн организмаасаа бодисын солилцооны хувьд хамааралтай байх ойр, зайлшгүй харилцаанд орших.
• Өвчин: эзэн организм физиологийн хувьд сөргөөр нөлөөлөгдөх эмгэг үүсгэгч микроорганизм ба эзэн организмын хоорондын харилцин үйлчлэл
• Мутуализм: Хоёр зүйл харилцан ашигтайгаар хамтран ажиллах

Зарим судлаачид шимэгчлэлийг өвчнөөс, махчлалыг ургамал идэшлэлтээс салгадаггүй.

Өвчин ба шимэгчлэл:

Өвчин бол өрсөлдөөн, махчин-золиос болон ургамал идэшлэлт зэрэг харилцан үйлчлэлтэй адил популяцийн тоо толгойн өөрчлөлтөд нөлөөлөгч бодгаль хоорондын чухал харилцаа юм. Өвчин бол хүн төрөлхтний түүхийн туршид анхаарал татсан зүйлсийн нэг байсаар иржээ. Түүхийн номуудад XIV зууны хар тахал, XIX зууны цэцэг болон 1918 онд тив хамран гарсан томуугийн пандемийн тухай баримт цөөнгүй байдаг. Өнөө үед бид ДОХ, эмэнд тэсвэртэй сүрьеэ болон үхрийн галзуу (mad-cow disease)-д нэрвэгдэж байна. Үе үеийн хүүхдүүд улаан бурхан мэт өдөр тутмын өвчнөөр өвчлөх ба түүнчлэн жил бүрийн томуугийн өөр нэг дэгдэлт болдог. Энэ хоёр өвчин нь орчин үеийн анагаах ухааны хүчинд ихэнх тохиолдолд тааламжгүй байдал үүсгэхээс үл хэтэрнэ.

Өвчин гэдэг нь аливаа өвчин үүсгэгч эзэн ургамал, амьтны гадна эсвэл дотор байрлаж, ингэснээр өөрт нь ашигтай, харин эзэн организмдаа хор учруулах байдалтай харилцан үйлчлэл юм. Өвчин үүсгэгч нь голдуу бактери, вирүс, байдаг ч эмгэг үүсгэгч мөөг юм уу прион (уурган бие) байж болох ба эдгээрийг микропаразит гэдэг. Шимэгчлэл нь өвчинтэй төстэй биотик харилцан үйлчлэл боловч шимэгч нь бактери болон вирүстэй харьцуулахад харьцангуй том, ихэвчлэн туузан хорхой гэх мэт олон эст организм байдгаараа өвчнөөс ялгаатай. Эдгээр өвчин үүсгэгчдийг макропаразит гэнэ. Гэвч тэмбүү үүсгэгч спирохет гэх мэт дунд зэргийн хэмжээтэй шимэгч байдаг ба эдгээр нь жинхэнэ өвчин үүсгэгчид болно.

Иймээс энэ хоёр харилцан үйлчлэлийг салгаж ойлгох аргагүй юм.  Ерөнхийдөө бид зөвхөн шимэгчлэлийг эзэн организмаа үхэлд хүргэх хор хөнөөл багатай гэж төсөөлдөг боловч нэлээд олон тооны өвчин ч гэсэн эзэн организмаа шууд үхэлд хүргэдэггүй.

Өвчин ба шимэгчлэлийн аль аль нь үхэлд хүргэх (леталь), доройтолд хүргэх (сублеталь) үр дагавартай байж болно. Хүмүүс ихэвчлэн үхэлд хүргэгч өвчинд илүү анхаарал хандуулдаг бол экологийн үүднээсээ ургамал, амьтныг доройтолд хүргэгч нөлөөнүүд илүү чухал байж болох юм. Өвчин организмыг сульдааж, зохилдох байдлыг (fitness) нь бууруулна. Шимэгчлүүлж буй амьтны үржлийн ач холбогдол, орчны ширүүн нөхцөлд дасан зохицох чадвар нь буурч махчлалд өртөх магадлал нь нэмэгдэнэ. Ийм байдлаар өвчин ба шимэгчлэл нь өрсөлдөөн болон махчлалтай хамтарсан байдлаар популяцийн динамикт нөлөөлдөг. Маш цөөн бодгаль л өвчин ба шимэгчлэлд өртөөгүй байдаг ба хэвийн нөхцөлд бүх зүйлийн бүх бодгаль өвчин үүсгэгч болон шимэгчлэлийн аль алинд нь ямар нэг хэмжээгээр өртсөн байна.

Өвчний тухай судалгааг хийхийн тулд байгаль дээр нэг эзэн организм ба нэг өвчин үүсгэгчээс бүрдсэн энгийн системийг тусгаарлан авч чадна гэсэн нөхцөл бүхий өвчний хялбар загваруудыг байгуулснаар бид эхлэх болно. Үүний дараа л системийн нийлмэл байдлыг сэргээх болно.

Эх сурвалж: Чарльз Ж.Кребс, 2001. Экологи: Тархалт ба элбэгшлийн сорилын судалгаа. Тав дахь хэвлэлийн Монгол орчуулга (Орч. Ред. Б.Болдгив). УБ. Хуудас: 201, 286.